De toekomst van erfgoed
Verbinden, verhalen
en verbeelden
Erfgoed verbindt heden en verleden en is daarmee tegelijk belangrijk voor de toekomst. Erfgoed komt tot leven door het vertellen van verhalen vanuit verschillende perspectieven. Verhalen over Oranje: door de eeuwen heen, geplaatst in (inter)nationale context en met oog voor meerstemmigheid en beleving. Erfgoed maakt nieuwsgierig, inspireert, stimuleert ontmoeting en spreekt tot de verbeelding.
Aanwinsten
245 (sets)
120
schenking
103
aankoop
10
langdurig inkomend bruikleen
Tentoonstellingsverkeer
956 (sets)
537
externe objecten bruikleen ontvangen voor eigen tijdelijke tentoonstellingen
313
eigen collectie opgesteld in eigen tijdelijke tentoonstellingen
106
eigen collectie uitgeleend aan externe tijdelijke tentoonstellingen
Wat is eigenlijk erfgoed? En hoe bewaar en presenteer je dat het best? Annette de Vries, kunst- en cultuurhistorica en Hoofd Kennis, Collectie en Programma, vertelt over het erfgoed van Paleis Het Loo. Ook gaat ze in op de In-focus tentoonstellingen en legt ze uit waarom het museum hedendaagse kunst presenteert.
Blauw damasten Staatsiebed in bedkamer koning-stadhouder Willem III
Een bijzonder blauw staatsiebed siert vanaf het najaar de bedkamer van koning-stadhouder Willem III. Het bed is een bruikleen van de Pallandt van Keppel Stichting en zal minstens acht jaar te zien zijn.
Haalbaarheidsonderzoek regeling Erfgoed Innovatie
Het Mondriaan Fonds heeft een subsidie verstrekt voor een haalbaarheidsonderzoek vanuit de regeling Erfgoed Innovatie. Het doel is de ontwikkeling van een visie op participatie en co-creatie met gemeenschappen, waaruit praktische aanbevelingen voortvloeien. Hiermee kan Paleis Het Loo duurzame samenwerkingen aangaan en meer divers en inclusief programmeren.
Innovatieteam
Het Innovatieteam kreeg een terugkoppeling en kon op basis daarvan concrete acties voorleggen aan het MT. In 2025 krijgt het innovatietraject een vervolg.
Internationale uitwisseling
European Royal Residences
Paleis Het Loo is lid van de Association of Royal Residences Europe (ARRE). De algemene vergadering vond plaats in Milaan (5-7 juni). Zowel het Palazzo Reale in Milaan als het koninklijke buiten Vila Reale in Monza werden bezocht.
Mobility grant programma ARRE
Het museum participeert actief in het mobility grant programma van ARRE. Jaarlijks worden twintig grants toegekend waarmee een werkbezoek van een week kan worden gefinancierd. Twee medewerkers gingen op bezoek bij respectievelijk Schloss Schönbrunn en Dessau-Worlitz. Schloss Schönbrunn bood waardevolle inzichten in hoe paleismusea kunnen en moeten omgaan met tuinen en niet-museale ruimtes. Ook was er aandacht voor de balans tussen educatie en commercie, publieksprogrammering en educatieve strategieën als interactieve, meertalige kinderprogramma’s.
Dessau-Wörlitz
Via een reisbeurs van ARRE bezocht conservator Hanna Klarenbeek in augustus Gartenreich Dessau-Wörlitz in het oosten van Duitsland. Deze organisatie beheert meerdere paleizen en landschapsparken, waaronder Oranienbaum in Wörlitz. Dit paleis werd gebouwd door Henriëtte Catharina van Oranje-Nassau (1637-1708), dochter van stadhouder Frederik Hendrik van Oranje (1584-1647) en Amalia van Solms (1602-1675). Verspreid over de verschillende paleizen van de stichting hangen schilderijen die ooit van Frederik Hendrik en Amalia zijn geweest. Tijdens het bezoek werd veel informatie uitgewisseld en de verschillen en overeenkomsten tussen beide organisaties besproken. Het legde een basis voor samenwerking en kennisuitwisseling in de toekomst.
Internationale workshops, webinars en symposia groen erfgoed
In het kader van het Erasmus+-project Craft Skill for Garden Conservation vonden twee workshops en voorbereidende webinars plaats. Tijdens Ponds and Fountains in Historic Gardens (16 januari, 4-5 juni, Paleis Het Loo) stonden het belang van watermanagement in en behoud en beheer van historische tuinen toen, nu en straks centraal. In Management of Orangery Plants in Historic Gardens (webinar al op 7 november 2023, workshops op 10-11 september 2024) spraken de deelnemers over de geschiedenis van oranjerieën en het beheer en behoud van de historische citruscollectie. Tijdens het symposium Arbeitskreis Deutscher Orangerieën van 12 t/m 14 september op Paleis Het Loo lag de nadruk op Nederlandse en Belgische oranjerie-collecties. In 2025 volgt een publicatie van de bijdrages. Onze tuinconservator en tuinadviseur gaven op het tweede internationale congres Historische Botanische Tuinen (29 t/m 31 juli) de presentaties Paleis Het Loo: From royal showcase towards a decolonized Botanical Garden en The transfer towards working with the environment in a Historical Garden. Beide presentaties verschijnen in 2025 in boekvorm.
Kennisontwikkeling
Wetenschappelijk onderzoek in het kader van kennisontwikkeling is nodig om nieuwe verhalen voor het publiek te kunnen ontwikkelen. Hiervoor zijn conservator Kristin Duysters en stagiair Izzy Stone naar de British Library in Londen en de National Archives in Kew geweest. Zij deden onderzoek naar koningin Mary II Stuart, in dit geval Mary als verzamelaar van Aziatisch porselein en de toepassing daarvan in het interieur van Paleis Het Loo en in een bredere context van haar tijd. Voor het onderzoek zijn rekeningen van Mary bekeken en scheepsladingen met goederen van Willem en Mary die na hun kroning in 1689 via Rotterdam naar Londen zijn getransporteerd. De resultaten zullen in een publicatie worden opgenomen.
Werkbezoek Chateaux Versailles
Enkele medewerkers van de clusters Marketing, Media & Development en Kennis, Collectie & Programma leerden belangrijke lessen nabij Parijs, zoals de inzet van multifunctionele ruimtes voor speciale doelgroepen en het creëren van gratis lesmaterialen en workshops voor docenten. Ook werd duidelijk waarom en hoe doelgroepensegmentatie en expertisegebieden bijdragen aan een succesvolle museale exploitatie en bedrijfsvoering.
Hands-on en bereik educatie
De museumdocenten volgden de internationale conferentie Hands On, over kindermusea en hoe om te gaan met kinderen in musea.
7
ontzameld (sets)
900
langdurig bruiklenen retour ontvangen (sets)
1
langdurig bruikleen uitgeleend (set)
300
collectie online
9.193
nieuwe mediarecords
Digitale registratiegraad
82
,4%
184.766
Geregistreerde bestanden in beeldbank
CC NL in operatie-totaal
345
aantal vrachtwagen
296
inkomende transporten
5.069
inkomende objecten
228
uitgaande transporten
2.705
uitgaande objecten
15.687
interne objectverplaatsingen
CC NL-verkeer PHL-specifiek
33
inkomende transporten
2.376
inkomende objecten
22
uitgaande transporten
483
uitgaande objecten
130
interne transportbewegingen
2.965
interne objectverplaatsingen
Restauraties
Tijdens de Vernieuwing en Verbouwing (2018-2023) is er veel gerestaureerd, van historisch interieur tot collectie. Vanaf 2023 is jaarlijks een vast restauratiebudget in de begroting opgenomen om de collectie via een meerjarenplan op een hoger plan te brengen. Dit geld wordt ingezet voor objecten die niet door de eigen restauratoren behandeld (kunnen) worden. Het gaat zowel om conservering als restauraties van stukken uit de vaste opstelling of stukken voor een tijdelijke presentatie en in het depot. In 2024 rondde Orgelmakerij Reil de behandeling van het orgel in de kapel af, waardoor het weer bespeelbaar is. Schilderijenrestaurator Jantine Maessen-den Brok verwijderde vergeeld en blindgeslagen vernis van Alessandro Turchi’s schilderij Allegorie op de macht van Amor. Een naaimandje in de vorm van een ei kon geplaatst worden in de blauwe salon van Emma en in het stallencomplex lakte metaalrestaurator Michiel Langeveld poetschade weg op de zilveren onderdelen van de witte lijkwagen die gebruikt werd bij de begrafenis van prins Hendrik en koningin Wilhelmina. De complexe behandeling van een Japanse offerschaal, afkomstig uit de Japanse kamer in Huis ten Bosch, ging fase twee en drie in. In 2025 zal deze restauratie afgerond worden.
Collectiehulpverlening
De Collectiehulpverlening (CHV) werd in 2024 nieuw leven ingeblazen. De medewerkers die met collectie werken, van conservatoren tot programmamakers, kregen in oktober/november een tweedaagse training in de basisprincipes van CHV en bereddering in geval van een calamiteit. In november/december waren de beveiligers, museale schoonmakers, medewerkers van het team vastgoed en techniek en de dutymanagers aan de beurt. Ze spelen een cruciale rol in het signaleren van een incident of calamiteit en bij de ondersteuning van het CHV-team. CHV is hierdoor opnieuw en concreet onderdeel van het calamiteitenplan.
Fred van Bussel, teamleider vastgoed en techniek, is samen met vijf medewerkers verantwoordelijk voor het eerstelijns onderhoud en verhelpen van storingen van de installaties in de gebouwen en op het terrein. Daarnaast speelt duurzaamheid een grote rol: ‘Duurzaamheid is voor een groot deel geregeld onder het maaiveld, op het dieptepunt eigenlijk …’.
De meest in het oog springende aanwinsten van 2024
Paleis Het Loo stelt voorwaarden aan de verwerving van objecten, zoals uniciteit, presentatiewaarde en wat ze vertellen over relevante thema’s en actuele perspectieven. Bruiklenen en schenkingen van particulieren of organisaties zijn daar eveneens aan onderhevig. Het criterium geld is natuurlijk ook van belang. Diverse interne en externe fondsen helpen ons bij de financiering, waaronder het Fonds Voluntariaat Paleis Het Loo. Het volledige overzicht van schenkingen, bruiklenen en aankopen is via paleishetloo.nl te raadplegen. Enkele aanwinsten uitgelicht:
Eigendomsstatus objecten
De eigendomsstatus van de collectiestukken was ook in 2024 een belangrijk aandachtspunt. Nadat eerder de bruikleencontracten met de Koninklijke Verzamelingen en het Koninklijk Staldepartement waren geactualiseerd, is in 2024 een start gemaakt met de objecten die een connectie hebben met de collectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). In 2025 ligt de focus op het onderzoeken van de eigendomsstatus per object, waarna het lopende bruikleencontract kan worden herzien en afwegingen kunnen worden gemaakt over het beëindigen van langdurige bruiklenen dan wel een permanente overdracht van beheer.
Roofkunst
Serviesdelen van Willem V uit de collectie van Herbert M. Gutmann
Königliche Porzellan-Manufactur, Meissen / 1772-1774 / porselein
Al jarenlang verschijnt een foto met twee sauskommen en vier borden van het Meissen-servies van stadhouder Willem V uit de collectie van Paleis Het Loo in de media als voorbeeld van roofkunst. Dit servies bestond ooit uit ongeveer 435 onderdelen. Tot 1934 waren twee sauskommen en 24 borden eigendom van Herbert M. Gutmann (1879-1942). Gutmann was een Duitse bankier die tijdens de opkomst van de nazi’s het slachtoffer werd van anti-Joodse maatregelen. Hij moest door chantage zijn kunstcollectie laten veilen. In 1936 vluchtte hij vanuit Duitsland naar Engeland en stierf daar in 1942. Zestien borden en twee sauskommen kwamen uiteindelijk in Nederlandse museumcollecties terecht. De kleinkinderen van Gutmann hebben in 2014 een verzoek tot teruggave ingediend bij de Staat der Nederlanden. Op advies van de restitutiecommissie in 2019 heeft de minister van OCW besloten de voorwerpen terug te geven aan de familie. In 2024 verwierf Paleis Het Loo alle gerestitueerde serviesstukken van de erven, met uitzondering van één schaal die naar het Rijksmuseum ging. Daarmee zijn al deze stukken behouden voor de Collectie Nederland en kan een deel van het verhaal van roofkunst, in dit geval de lotgevallen van de familie Herbert M. Gutmann, blijvend aan het publiek verteld worden. In maart 2025 volgt een In-focus tentoonstelling over Gutmann en de serviesdelen.
Collectie online
In 2023 lanceerden we Collectie online. Op dit moment staan er driehonderd objecten op de website. Hieraan ging veel technische en inhoudelijke voorbereiding vooraf. Bovendien bleek dit traject een stimulans voor het opschonen, verdiepen en verder verbeteren van de collectie-informatie per object, zoals de herkomst, eigendomsstatus en kunstenaarsnamen in combinatie met bijbehorende auteursrechten. Ook de collectiefotografie kreeg in 2024 een impuls, mede dankzij het structureel vrijmaken van budget voor de vervaardiging van nieuwe afbeeldingen in publicatiekwaliteit. Dit traject loopt in 2025 verder door, met de ambitie om tegen het einde van het jaar 2500 objecten online beschikbaar te hebben. Topstukken in de vaste opstelling krijgen voorrang, gevolgd door nieuwe aanwinsten, objecten in tijdelijke tentoonstellingen en voorwerpen die een connectie hebben met de actualiteit of met verhalen die het museum vertelt.
Registratie collectie
In 2024 lag de focus op het wegwerken van de laatste registratieachterstanden bij de deelcollecties Ridderorden en onderscheidingen en Fotografie. Registratieprojecten werden opgestart, met hulp van tijdelijke projectmedewerkers. Tussentijds werd een eerste deel van de ridderorden gebarcodeerd en vanuit Apeldoorn overgebracht naar zijn definitieve standplaats in het CC NL. Eind 2025 is de collectie volledig digitaal geregistreerd, ofwel de 100%-collectieregistratie is dan conform afspraak gerealiseerd.